Het jaar waarin excuses werd gemaakt

Geschreven door: Dewi Deijle
Geplaatst op www.ojau.nl, 16 december 2021

Het is 8 februari 2021 als minister Dekker namens het kabinet zijn excuses aanbiedt voor de misstanden die hebben plaatsgevonden in interlandelijke adopties in het verleden. Heel mooi, maar wat is er daarna eigenlijk effectief gebeurd? Niet veel.

In 2020 was er al veelvuldig overleg geweest met het PPAC (het Project-, Programma- en Advies Centrum) van het ministerie van Justitie en Veiligheid [LINK] en zijn er met onder andere belangenorganisaties ideeën geïnventariseerd. Er is helaas niet onmiddellijk overgegaan tot het nader operationaliseren van die ideeën. De minister koos namelijk voor een traject met nog meer brainstormsessies en nog meer ‘input’ vanuit het maatschappelijk middenveld en schoof daarmee de besluitvorming op de lange baan. De concrete oplossingen die door meerdere belangenorganisaties zijn ingebracht voor het herstellen van de identiteit van geadopteerden, heeft hij niet zonder meer willen omarmen of ondersteunen. In plaats daarvan blijft hij vasthouden aan de omslachtige weg via de tussenkomt van derde partijen (de Argumentenfabriek, het FIOM) en voor de instelling van een instituut, namelijk het expertisecentrum interlandelijk geadopteerden. Het is onthutsend om te zien dat er tot nu toe geen concrete stappen zijn gezet om interlandelijk geadopteerden te ondersteunen bij het daadwerkelijk herstellen van de identiteit en voorlopig ook nog steeds met lege handen staan. Het inrichten van een expertisecentrum gaat natuurlijk niet over één nacht ijs. De nood is hoog. De tijd dringt. Er gaat op deze manier teveel kostbare tijd verloren. Biologische ouders zijn op hoge leeftijd.

Inrichting expertisecentrum interlandelijke adoptie

In de beslisnota van 22 november 2021 heeft minister Dekker de voortgang van de inrichting van het expertisecentrum interlandelijke adoptie kenbaar gemaakt [LINK]. De minister geeft het volgende aan ten aanzien van een individuele tegemoetkoming per geadopteerde en een rootsfonds:

“Woensdag 24 november jongstleden is vonnis gewezen in twee door geadopteerden aangespannen zaken betreffende vermeend onrechtmatige adoptie. In één van deze zaken heeft de rechtbank geoordeeld dat de Staat onrechtmatig heeft gehandeld. De motivering in de brief is afgestemd met DWJZ. DWJZ ziet geen aanleiding hier anders te motiveren dan wel te verwijzen naar deze uitspraak.”

Blijkens deze nota wordt in twee belangrijke zaken die ik in mijn eerdere brieven aan de minister heb geventileerd namens stichting Mijn Roots en een grote groep geadopteerden [LINK], niet voorzien.

Geen financiële tegemoetkoming en geen gratis DNA kits

De minister heeft bij herhaling aangegeven dat er géén individuele financiële tegemoetkoming gaat komen voor geadopteerden, terwijl de noodzaak hoog is. Tot nu toe heeft de minister nog steeds geen goed gemotiveerde uitleg gegeven voor zijn herhaaldelijke afwijzing ten aanzien van een individuele financiële tegemoetkoming, alleen dat hij aangeeft dat zijn ministerie niet aansprakelijk is voor enige schade en dat de belastingbetaler er niet voor op hoeft te draaien. Het gaat echter niet om aansprakelijkheid maar een morele plicht om bij te dragen aan waarheidsvinding, een element dat juist van belang is om de (werkelijke) feiten en omstandigheden rondom de adoptie te achterhalen. Gezien alle (roots)onderzoeken die zijn verricht door belangenorganisaties, en het onderzoek naar de adoptiepraktijken door de commissie-Joustra die heeft geconcludeerd dat er sprake is geweest van (grootschalige) adoptiefraude, is het niet onwaarschijnlijk dat er in veel adoptiegevallen sprake is van strafbare feiten. Geadopteerden hebben recht op rechtvaardigheid en ondersteuning zowel op financieel, praktisch als emotioneel vlak. Het is dan ook niet te volgen dat - omdat het ministerie van Justitie en Veiligheid onvoldoende aandacht schonk aan de zorgwekkende signalen over kinderhandel - de geadopteerde zelf moet betalen om te achterhalen wat er rondom zijn of haar adoptie heeft plaatsgevonden.

Ana van Valen van stichting Mijn Roots in Surabaya

De minister heeft weliswaar op 8 februari 2021 namens het kabinet excuses aangeboden voor de wanpraktijken in interlandelijke adopties in het verleden [LINK] en wil hij met een landelijk expertisecentrum kennis en kunde ten behoeve van het afstammingsrecht bundelen, maar het daadwerkelijk zoeken naar zijn of haar achtergrond vindt toch echt vooral plaats in het land van herkomst. Een geadopteerde die wil zoeken naar de waarheid rondom zijn adoptie zou op een meer laagdrempelige manier - en een financiële tegemoetkoming kan hieraan bijdragen - (zelfstandig) onderzoek moeten kunnen verrichten in het herkomstland. Ook zou iedere geadopteerde een gratis DNA test of testen verstrekt moeten worden. Via een DNA databank krijgen geadopteerden een kans om familieleden terug te vinden, al dan niet in het land van herkomst. Zo zijn er ook mede-geadopteerden in Nederland die met elkaar blijken te matchen.

Samenwerkingsplicht

Wat ik teleurstellend vind is dat het er nu zelfs op lijkt dat een bepaalde groep geadopteerden niet wordt ondersteund en een andere groep wel, maar voor die laatste groep is dat ook weer afhankelijk van de werkwijze van de landenspecifieke belangenorganisatie. Ik refereer naar punt 6 in het document 'Advies op hoofdlijnen in 10 punten Expertisecentrum interlandelijke adoptie [LINK]:

Voor een goed functionerend systeem is samenwerking cruciaal. Daarvoor wordt op korte termijn een samenwerkingsverband tussen de belangenorganisaties en Fiom ingericht, dat aan de slag gaat met de verdere invulling van de activiteiten van het centrum aan de hand van een ontwikkelagenda. De belangenorganisaties die daaraan deelnemen kunnen een meerjarige subsidie ontvangen, die ze in staat stelt hun eigen organisatie te versterken en zich in te zetten op functies van het expertisecentrum, zoals zoektochten. De subsidietoekenning zal gekoppeld zijn aan spelregels voor de samenwerking en plannen voor professionalisering.

De landenspecifieke belangenorganisaties kunnen subsidie krijgen maar wel onder de voorwaarde dat ze gaan samenwerken met het Fiom. Een discussiewaardig punt, wat mij betreft. Het is ook wel bijzonder, want voor Indonesië voert het Fiom sinds 2016 geen roots-zoektochten meer uit en heeft haar dossiers toen aan stichting Mijn Roots overgedragen. Deze stichting functioneert al enkele jaren op eigen kracht [LINK].

Los daarvan zou het mijns inziens sowieso niet zo mogen zijn dat interlandelijk geadopteerden afhankelijk worden gemaakt van een expertisecentrum of van een eventuele samenwerking tussen een landenspecifieke belangenorganisatie en het Fiom bij het herstellen van de eigen identiteit. Dit punt heb ik ook direct teruggekoppeld aan de Argumentenfabriek toen ik het concept onder ogen kreeg, maar tevergeefs. Immers elke geadopteerde heeft een individueel recht op (herstel van) identiteit, zoals vastgelegd in het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK). Het is de verantwoordelijkheid van de overheid dit recht na te leven.

Hoe verder

We zijn terug bij af. Zo voelt het voor mij althans.

Tijdens het commissiedebat van de vaste commissie van het ministerie van Justitie en Veiligheid op 9 juni 2021 is door meerdere Tweede Kamerleden de vraag gesteld aan de minister om tóch nog eens goed na te denken over de mogelijkheden hieromtrent. Hopelijk wordt er straks in de nieuwe kabinetsperiode weer (en meer) aandacht besteed aan deze kwestie.

Het staat voorop dat ongeacht de oprichting van een expertisecentrum er een rootsfonds zou moeten komen waarbij elke geadopteerde zonder meer het recht zou moeten krijgen op een financiële tegemoetkoming, ook met terugwerkende kracht, en ongeacht het al dan niet willen zoeken of het tevreden zijn met het eigen leven of de eigen adoptie.

Wat is er verder gepasseerd in 2021

» Herhaaldelijke aansprakelijkstelling en gezamenlijk statement voor het inrichten van een rootsfonds namens geadopteerden. Helaas een afwijzing vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid [LINK]
» Verjaring wordt niet meer ingeroepen door de Staat. Over de verjaring heb ik eerder een column geschreven [LINK] en ben ik een petitie gestart [LINK].
» Subsidieregeling voor belangenorganisaties vastgesteld [LINK]
» Eindrapport Commissie Joustra [LINK]
» Diverse media publicaties en podcast [LINK]
» Gesprek met minister Dekker [LINK]

Terug naar dossier adoptiezaken