Mensenrechten in het gedrang door Corona

Geschreven door: D. Deijle
Geplaatst op www.ojau.nl, 8 april 2020

Terwijl we met z’n allen hard ons best doen om gezond te blijven en de zorgsector niet te overbelasten, worden we tegelijkertijd ook in onze grondrechten ingeperkt. Voorbeelden zijn dat we niet meer overal mogen gaan en staan vanwege de beperking in onze bewegingsvrijheid, onze privacy staat meer onder druk en onderwijs is niet voor ieder kind meer voldoende toegankelijk. De maatregelen zijn - zoals het ons dagelijks door politiek en experts wordt voorgeschoteld - onvermijdelijk en we kunnen met onze volle verstand heus wel begrijpen dat meer besmettingen voorkomen moeten worden. Maar spelen bij de keuzes van die inperkingen het belang van onze gezondheid, of juist het economische belang een veel grotere rol? Over de motieven, daar zijn de meningen in de publieke opinie en het politieke debat nogal over verdeeld.

Ieders recht

De Staten die partij zijn bij het Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (IVESCR), dus ook Nederland, erkennen het recht van een ieder op een zo goed mogelijke lichamelijke en geestelijke gezondheid, zoals gesteld in artikel 12 van dit Verdrag. Het tweede lid van dit artikel schrijft voor dat hieronder wordt verstaan: voorkoming, behandeling en bestrijding van epidemische en endemische ziekten, alsmede van beroepsziekten en andere ziekten (sub c) en het scheppen van omstandigheden die een ieder in geval van ziekte geneeskundige bijstand en verzorging waarborgen (sub d). In algemene opmerking nr. 14 stelt het VN-Comité voor economische, sociale en culturele rechten vast dat het recht op gezondheid de volgende essentiële en onderling samenhangende elementen bevat: beschikbaarheid, toegankelijkheid, aanvaardbaarheid en kwaliteit. Het element ‘toegankelijkheid’ kan worden onderverdeeld in overlappende principes: non-discriminatie, fysieke toegankelijkheid, economische toegankelijkheid, en toegankelijkheid van informatie. Het artikel vereist dat alle gezondheidsvoorzieningen, evenals de diensten en producten die zij aanbieden, in gelijke mate toegankelijk zijn voor elke persoon in het rechtsgebied van de desbetreffende staat. Er mag geen discriminatie zijn op een van de verboden gronden opgesomd in artikel 2 IVESCR, die onder meer iemands psychische en mentale status omvat.

Ik concludeer niet al direct dat er sprake is van discriminatie, maar hulp en zorg zijn wel voor veel mensen minder toegankelijk geworden. Helaas zal in deze Coronacrisis niet voor iedereen alle zorg - die al weken door keihard werkende zorgmedewerkers wordt geboden - voldoende toereikend zijn. Er verschenen zelfs berichten over leeftijdsdiscriminatie op de IC en angst bij personen met een handicap die daar mogelijk geweerd worden. Kortom, oudere Coronapatiënten of die met een beperking, zullen het moeten afleggen tegen ‘gezonde’ coronapatiënten. Inmiddels zijn er tegenberichten en blijkt dat ook voor deze kwetsbare groepen voldoende bedden zullen zijn op de IC, hoewel we ook tussen de regels kunnen lezen dat gehandicapten en ouderen nadrukkelijk worden gevraagd om na te denken over de keuze om zich niet te laten opnemen op de IC, zodra ze besmet zijn met het gevreesde Coronavirus. Ook al leidt een dergelijk ontmoedigingsbeleid niet direct tot juridische discriminatie, er is ook nog zoiets als “gevoelsdiscriminatie”.

Voor iemand die hulpbehoevend is, is het niet makkelijk te verkroppen dat inperkende maatregelen noodzakelijk zijn als hij of zij ineens niet meer die (extra) zorg kan krijgen. Op 14 juli 2016 trad het VN-verdrag handicap in Nederland in werking. Het doel van dit verdrag is dat de positie van mensen met een beperking verbetert. Het gaat niet alleen om fysieke beperkingen maar ook om visuele, auditieve, verstandelijke en psychische beperkingen. Uit een op 2 april 2020 verschenen rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) wordt pijnlijk zichtbaar dat mensen met een beperking tussen 2013 en 2018 meer discriminatie hebben ervaren. Hoe zal dat nu in deze Corona crisis worden ervaren? Wellicht goed om dat ook eens te evalueren, als deze crisis voorbij is.

Belangenafweging

Maatregelen die inbreuk maken op grond- en mensenrechten moeten wettig, noodzakelijk en te rechtvaardigden zijn. Bij de beoordeling of die inbreuk gerechtvaardigd is, spelen in de rechtspraak drie aspecten een grote grol:
• Proportionaliteit: de ernst van de inbreuk moet in redelijke verhouding staan tot het doel dat de overheid nastreeft. Er dient dus een goede belangenafweging gemaakt te worden.
• Subsidiariteit: is dit de beste manier om het te bereiken of zijn er nog andere manieren?
• Doeltreffendheid: bereik ik met de inbreuk wat ik wil bereiken? Het criterium van effectiviteit speelt ook een rol.

De maatregelen zullen mogelijk de toets van proportionaliteit kunnen doorstaan, niettemin kunnen voor diverse groepen in de samenleving, al dan niet op langere termijn op allerlei andere vlakken negatieve gevolgen ontstaan.

Lange termijn effect

Begrijpelijk dat al het zorgpersoneel zoveel mogelijk moet worden ingezet voor de zorg van Coronapatiënten. In deze moeilijke tijd is het belangrijk dat de mensen die de hulp het hardst nodig hebben, die ook krijgen. Ook is het noodzakelijk dat het zorgpersoneel en de patiënten zelf voldoende beschermd worden. Er zijn echter niet voldoende beschermingsmiddelen beschikbaar. Hierdoor kunnen elders in de zorg weer problemen (zoals personeelstekorten) ontstaan, en worden personen met een handicap of de ouderen die nog thuis wonen en zorgbehoevend zijn, onvoldoende geholpen. En dat terwijl voor hun kinderen en andere familieleden – áls ze die hebben – ook beperkingen gelden en niet zomaar allerlei zorgtaken kunnen overnemen.

In de gehandicaptensector is de nood hoog. Veel locaties voor dagbesteding en opvang zijn in omvang beperkt of zelfs gesloten. Omdat de bezoekregeling in de gehandicaptenzorg aangescherpt is, nemen sommige ouders hun gehandicapte kind tijdelijk in huis. Maar ook de zorg aan huis is teruggeschroefd, dus ouders zullen nu alles draaiende moeten houden naast het reguliere huishouden en mogelijk hebben ze nog werk te doen. Het leidt tot extra zorg en druk in de thuissituatie. Voor deze kinderen is bepaalde structuur verdwenen en worden ze overspoeld met externe prikkels. Overigens, niet elk kind kan naar huis. Ouders en andere familieleden van (meervoudig) beperkte kinderen die in een instelling wonen, kunnen hun kind niet bezoeken. Hierdoor kunnen hechtingsproblemen ontstaan. Deze kinderen worden volledig geïsoleerd van het normale gezinsleven.

Personen met een fysieke beperking die afhankelijk zijn van bijvoorbeeld openbaar vervoer of bepaalde therapie, kunnen door de inperkende maatregelen problemen ondervinden. En krijgen mensen de mantelzorg nu nog op dezelfde manier zoals ze die altijd kregen? Nu gemakkelijk afstevenen op beeldbellen en online consulten klinkt aantrekkelijk en praktisch, maar is niet voor iedereen altijd even haalbaar en effectief. Het is maar even om bij stil te staan.

Zelfredzaamheid en arbeidsparticipatie

Het onderscheid tussen arm en rijk wordt ook zichtbaarder in deze crisis. Voor personen die meer geld hebben te besteden zijn hulp(middelen), voorzieningen en zorg toegankelijker. Personen met een fysieke of mentale beperking zijn meestal aangewezen op een uitkering of voorziening (bijstand, Wajong, WIA, WMO) en hebben niet vanzelfsprekend toegang tot hulp en bepaalde middelen die ze nu misschien extra hard nodig hebben. Hoe kan een gezin met een gehandicapt kind dat op bijstandsniveau leeft een woning leefbaarder maken? Allemaal zaken waarbij mogelijke ingrijpende gevolgen pas worden ontdekt als het te laat is.

De zorg voor personen met fysieke, visuele, auditieve, verstandelijke en psychische beperkingen blijkt in de praktijk al een ondergeschoven kindje. Met de Wmo 2015 hebben gemeenten een resultaatverplichting. Zelfredzaamheid en de maatschappelijke participatie van deze personen zijn de doeleinden waarop de compensatieplicht van het College van B&W gericht moet zijn. Het is aan de gemeente om te bepalen op welke wijze invulling wordt gegeven aan die compensatieplicht. In juridische procedures ligt de druk op deze doelgroep al hoog om hun recht op uitkeringen of andere zorgvoorzieningen tot gelding te maken. Ze hebben vaak genoeg een strijd te leveren, ik heb schrijnende situaties gezien. In een onvoorziene omstandigheid als deze Corona-strijd, zal de juiste maatwerk al helemaal niet (tijdig) geleverd kunnen worden aan hulpbehoevenden en worden ze in feite in een dode hoek gezet. Gelukkig zijn er wel brancheorganisaties die zich hard maken voor compensatiemogelijkheden voor de effecten die optreden na afloop van de coronacrisis en voor de continuïteit van de zorg binnen gemeentes. Maar het zal niet even op korte termijn geregeld zijn. Er zijn zelfs gemeentes die reeds gestopt zijn met financiering van bepaalde zorg. Nogal verwerpelijk, lijkt mij.

En hoe staat het nu met re-integratie van zieken en arbeidsongeschikten op het werk of naar ander werk? Nu een beroep doen op zelfredzaamheid en maatschappelijke of arbeidsparticipatie, zou niet helemaal eerlijk zijn.

Psychische klachten

Het is op langere termijn ook maar te bezien wat het effect is van social distance voor personen met psychische klachten. Ook voor hen kunnen de inperkingen leiden tot (nog meer) isolement en verergering van die klachten. Angst, depressie en paniek kunnen hier nog eens (extra) bijkomen.

Ook in de geestelijke gezondheidszorg wordt creatief omgesprongen met digitaal contact, maar die weg is niet voor iedereen weggelegd en effectief. Een face to face gesprek kan al zoveel beter werken dan een gesprek via een mobieltje. Bij bepaalde psychische klachten geldt dat de cliënt echt gezien moet worden.

Zorg voor iedereen

Zorg moet voor iedereen, evenals de informatievoorziening hieromtrent, voldoende toegankelijk zijn. Niet alleen feitelijk, ook gevoelsmatig. Gebleken is dat personen met bijvoorbeeld (acute) hartklachten zich beduidend minder melden bij medische centra. Komt dat omdat ze bang zijn dat ze worden besmet of omdat ze dan misschien bedden inpikken van Coronapatiënten? Zijn deze gedachtes terecht of vloeien ze voort uit angst ingeboezemd door de overheid?

Veel ziekenhuizen hebben niet-acute behandelingen van hartpatiënten uitgesteld om het personeel in te kunnen zetten voor de patiënten met coronavirusinfecties. Ook andere operaties en medische behandelingen, die patiënten volgens de specialistische arts eerst nog met spoed moesten worden ondergaan, staan on hold. En ook al gaat het niet altijd om een acute behandeling of operatie, een patiënt die al maanden of jaren met pijn ligt te wachten op een plekje op de operatietafel of nu zijn of haar leven niet zeker is, heeft het nu lastig te verduren. Er wordt een behoorlijk beroep gedaan op de psychische belasting van deze patiënten.

Schadebeperking

Het sociaal isolement kan tot onbegrip, verdriet en meer kopzorgen leiden voor mensen met een fysieke, verstandelijke of psychische beperking die in een instelling verblijven of thuis zorg nodig hebben. Goed dat COVID-19 met man en macht wordt bestreden en er levens worden gered, maar aan de andere kant zijn er heel veel volwassenen en kinderen die hun leven (terwijl ze leven) moeten opofferen hiervoor. Bij mensen die leven met een beperking, kan het gevoel van minderwaardig zijn en te worden weggestopt, worden aangewakkerd of vergroot.

Er lag geen draaiboek klaar voor dit scenario, dus het wiel moet nu uitgevonden worden. Maar hoe lang gaat dit allemaal duren? Als we op den duur mondjesmaat weer naar meer vrijheid gaan, geldt dit dan ook voor de kwetsbare groepen? Is een intelligente Lock down wel zo effectief op langere termijn, of vervallen we weer in herhaling zodra we 'vrij' zijn?

Een goede belangenafweging maken is niet makkelijk en bepaalde scenario's zullen bij de een niet maar bij de ander wel wat populairder zijn. Het gaat mij vooral om de onderliggende motieven, of keuzes goed zijn afgewogen (proportionaliteit) en of goed gekeken is naar andere manieren om het hetzelfde effect te bereiken (subsidiariteit), waarbij gevolgschade op zoveel mogelijk vlakken voor álle groepen in de samenleving kan worden beperkt.

Toegankelijkheid juridische hulp

Heeft u juridische hulp nodig maar verkeert u momenteel in een isolement en kunt u niet makkelijk naar buiten? OJAU blijft u helpen en is te bereiken via het telefoonnummer 085-0654622, of via de chat op www.ojau.nl, de Berichtenbox via de Facebookpagina OJAU’s Juri-schrijfsels, via email adres info@ojau.nl, of via 06-45758821 (Whatsapp). Heeft u vragen of wilt u gewoon iets kwijt over arbeidsongeschiktheid en ziekte, kunt u ook terecht in de Facebookgroep Arbeidsongeschiktheid en ziekte.

Lees meer

♦ Christel zit thuis met haar verstandelijk gehandicapt kind: ‘Ik ben dood- en doodop’, AD, 5 april 2020
♦ Psychische klachten tijdens coronacrisis: 'Ik kan wel janken', Nu.nl, 3 april 2020
♦ 'Het doet pijn dat we niet naar Karin toe kunnen', RTV Drenthe, 2 april 2020
♦ Geen Chemo of immuuntherapie door Corona, die onzekerheid is heel zwaar, RTLNieuws, 31 maart 2020 
♦ Krijgen mijn vrienden en ik wel een ic bed, Oneworld, 31 maart 2020
♦ Opinie: Onzichtbaar in tijden van corona. Gehandicapten worden vergeten, Dagblad van het Noorden, 30 maart 2020
♦ 'Denk na of je op de intensive care wil bij corona', vragen huisartsen aan ouderen, EenVandaag, 28 maart 2020
♦ Door corona moeten wachten op je operatie: 'Dit is geen leven meer', Nieuwsuur, 21 maart 2020